ČLANCI

• Branko PAVIĆEVIĆ, Bogišićeve pripreme za izradu opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru, 15-41  Download

REZIME NA FRANCUSKOM

• Miomir DAŠIĆ, Petar II Petrović Njegoš u revoluciji 1848. i 1849. godine, 43-67  Download

REZIME NA FRANCUSKOM

• Natalia A. NAROČNICKAJA, Rusija i istočno pitanje, 69-92   DownloadNA RUSKOM: НАРОЧНИЦКАЯБ

REZIME: Takozvano istočno pitanje, kroz čiju se prizmu manifestuju religiozno-filozofske i geopolitičke protivrječnosti svjetske istorije, došlo je di izražaja u svoj svojoj veličini u drugoj polovini XIX vijeka. U to vrijeme formirane su osnovne aktivne snage u evropskoj politici.

Veliki ruski istoričar S. M. Solovjov, interpretirao je tu temu šire nego što to čini politička terminologija druge polovine XIX vijeka-isključivo kao pitanje, crnomorskih moreuza i sudbine slovenskih i grčkih teritorija koje se oslobađaju turskog jarma. On je svjetsko istočno pitanje prepoznao kao supraništvo među „evropskim i azijskim duhom“ i u toj borbi civilizacija razotkrio jednu od najjačih pokretačkih sila istorije.

Shvatanje „svjetskog istočnog pitanja“ na Zapadu se manifesrtovalo preko klasične geopolitike koja je ukazivala na istorijsku zakonomjernost uzajamnog uzdržavanja i supraništva „velikih prostora“. Šveđanin, pangermanista R. Kjelen uveo je termin geopolitika, a temu su razradili: K. Riter, F. Racel, H. Mekinder, K. Haushofer. Ovi naučnici su u značajnoj mjeri polazili od borbe među državama-organizmima za preživljavanjei od geografskog determinizma. Takva geopolitika djelimično je manifestacija socijaldarvinizma i anglosaksonskog puritanizma sa njegovom podjelom ljudi na predodređene za spašavanje i one koji nijesu predodređeni za to. Ovdje dominira naturalističko tumačenje vodećih snaga svjetske istorije i nestanak njenjih religiozno-filozofskih motiva.

Prema šemama H. Mekindera, umnogome se ostvaraju politika potiskivanja Rusije od strane Zapada i onse, ne jednokratno, manifestovala u borbri protiv naroda Rusije i Slovena koji  se se, prstom sudine, našlli u „središtu zemlje“, a između ostalog realizuje se i problem XIX vijeka: borba za kontrolisanje crnomorskih moreuza.

Svjetsko istočno pitanje ispoljava se ne samo u pilitici nego i u spoznajI. Preobražavanje Rusije u ogromnu isotijsku silu, potpuno tuđu, Zapadu, dovelo je u zapadnoj istoriografiji, i publicisti XIX-XX vijeka do stvaranja krajnje neprijateljske interpretacije ruske istorije i politike.Neosporni lideri u tome bili su  klasičari marksizma. Činjenica da su mržnja, strah i prezir prema Rusiji i Slovenima u potpunosti bili zajednički, kako carskoj Evropi, tako i Marksu i Engelsu potvrđuje oštroumnost riječi Tjučeva o osnovnoj protivjrječnosti Evrope-suprostavljanju revolucije i Rusije. No, taj ideološki aspket“svjetskog istočnog pitanja“ bio je zaklonjen protivjrječnostima među velikim državama, koje su u to vrijeme tek stvarale promjenjive koalicije i definisale istočno pitanje kao vrlo uzak pojam.

Berlinski kongres je postao ideja vodilja koja je, u početku, objedinjavla sve zapadnoevropske sile sa ciljem da se umanji značaj ruske pobjede. Sledeća etapa u međunarodnim odnosima nepokolebljivo je dovela do podvojenosti zvukova“evropske koncertne harmonije“, što se manifestovalo i u borbi za prevlast  na Balkanu. Njemačka postiže ozbiljni uticaj na Tursku, a Austrija politikom toplo-hladno (ohrabrivanjem kralja Milana u Srbiji i Stambula u Bugarskoj) ispoljava neobuzdanu želju da zauzme Bosnu i Hercegovinu.

Bosanska kriza i balkanski ratovi koji su uništili klicu jedinstva Slovena protiv zapadnih država, postali su prelazne etape na puta ka orvom svjetskom ratu. Berlinu je bilo jasno da Austriju mogu uvući u rat preko Balkana. U Londonu su shvatili da Rusiju mogu usmjeriti protiv njemačkog potencijala ucjenjujući je sudbinom Slovena i ugrožavajući njene interese na crnomorskim pozicijama. Opšti strategijski cilj Zapada bio je nepromjenjiv: u strategijskom rejonu tjesnaca ne dozvoliti formiranje značajne pravolsavne države van njihove kontrole. U to vrijeme iza kulisa diplomatije velikih država vođen je durgi posao, u koji su se odlično uklapali revolucija i svjetski rat, kao manifestovanje „svjetskog istočnog pitanja“ i kao sredstvo za postizanje određenog cilja u stvaranju „nezavisne evropske Palestine“ pomoću Engleske.

U toku rata i priprema Versajskog mira SAD i finansijski krugovi koji su stajali iza njih uspjeli su da prvobitne ciljeve rata zamijene za svoje. Pojavile su se do tada skrivene težnje da se suverene države potčinjene silama, čije porijeklo nije lako odrediti. To su sile svuda prisutne i njima su potrebni, ne svjetski ratovi, već globalni mehanizmi upravljanja. Mondijalističku ideologiju i diplomatiju prve „demokratske perestrojke“ u svijetu personifikuju SAD u liku Vudro Vilsona i pukovnika Hauza, kao i nosioci prvih uloga u Evropi: Balfur i Lojd-Džordž koji su djelovali u okruženju Hauza.

U XX vijeku, preko okeana formiran je moćni finansijski i idejni centar koji, naporima bez presedana, usmjerava SAD da rijesši istočno pitanje za koje mu je bila potrebna konsolidacija čitavog Zapada i objedinjavanje ideoloških ciljeva sa geoplitičkim, kao i ukidanje zlatnog standarda za stvaranje finansijskog mehanizma svjetske dominacije, a da se spolja sačuva nacija-država. Taj proces je u početku bio ometan od strane Njemačke, koja je u uslovima vjerskog ponižavanja stvorila nakazan plod njemačkog nacizma koji je namjerno usmjeren protiv Rusije.

No, uglavnomciljevi cjelokupnog Zapada bili su sputani neočekivanim proizvodom Rusije iz zapadnog marksizma-fenomenom poslijeratnog SSDR-a u novom obliku, koji je postao nova prepreka i protivteža Zapdu. Tako su se ostvarila proročanstva Danilevskog –svi svjetski konflikti proističu iz „ Drang nach Osten“ –na međi latinstva i slovenstva. Prvi svjetski rat. Drgi svjetski rat i sadašnja „demokratska“ ofanziva atlantizma.

Sada kada je „komunistička fantazmagorija“ iščezla potvrdilo se proricanje Danilevskog-da svjetsko istočno pitanje ne može biti riješeno koketiranjem sa Zapadom koji je ksoro i prestao da skriva zadatak vijeka: uništavanje ruske velikodržavnosti fragmentacija pravolsvnih Slovena, pomjeranje svoje sfere uticaja na postvizantijske prostore. Istočno pitanje može se riješiti samo onda „kada Rusija hrabro i otvoreno prihvati nametnuti izazov“ za koji je potrebna snaga, i to ne samo materijalna nego i duhovna.

• Bogumil HRABAK, Crmnička nahija u Karamahmudovskom zemanu, 93-104  Download

REZIME NA FRANCUSKOM

• Jelena GUSKOVA, Subjektivni Faktor u istoriji. Balkan i uloga Gorčakova u formiranju istorijskih tradicija ruske diplomatije, 105-114  DownloadNA RUSKOM

REZIME: Autor iznosi istorijsku paralelu između politike znamenitog ruskog državnog kancelara i savremene ruske diplomatije. Ukazuje se na ličnu Gorčakovljevu ulogu u formiranju uporne i snažne ruske diplomatije i komprira je sa savremenom u rješavanju novog Istočnog pitanja.

Gorčakov je, za razliku od svog prethodnika K. Nessljorodea, shvatio i uporno branio ruske nacionalne interese i vješto postizao rehabilitaciju

Uticaja moćnog carstva u međunarodnim aferama.

On je sprovodio samostalnu spoljnu politiku, čija je osnova bila-ruski interesei. Na Balkanu je čvrsto zastupao slovensku stvar, napuštajući dotadašnju progermansku politiku. Nessljorodea, je vješto nastojao da tamo povrati ranije dominantne pozicije Rusije. Zato je znatno proširio mrežu ruskih konzulata na Balaknu, a na konzulske položaje su dolazili najčešće dokazani slovenofili.

Gorčakov je provodio obazrivu politku na Balkanu, ali je moralno podržavao borbu balkasnkih naroda za oslobođenje od turske vlasti. Bio je pristalica diplomatskog rješavanja spornih pitanja i protivnik aktivnog vojnog miješanja Rusije u balkanske probleme zbog čega je popuštao ruskim zapadnim partnerima, a u toku velike istočne krize (1875-1878) bio kolebljiv. Iako je dobila rat sa Turskom (1877-78) Ruusija je bila primorana da se potčini pritisku zapadnih država, a Sloveni na Balkanu nijesu na Berlinskom kongresu dobili očekivane rezulate, što je dovelo do gubitka pouzdanja u Rusiju i njenog novof slabljenja na međunarodnom planu.

Iz Gorčakovljevog iskustva autor izvodi niz istorijskih pouka korisnih i sa savremenu rusku diplomatiju.

• Nevenka BOGOJEVIĆ-GLUŠČEVIĆ, Negotium i instrumentum u gradovima u na Jadranskoj obali u XIV vijeku, 115-126  Download

SUMMARY: The statutory laws of the Adriatic cities during the Middle Ages (XVIII and XIV Ages) did not contain the principle according to witch each agreement of the parties, despite the fulfillment of a certain form, produced an actionable obligation. There was a rule that for all the legal matters whose value exceeded a certain amount of money there had to be made a notary mapwhich served as a proof for the court that the matter existed. The dealings for the amounts lower than those necessary for making an authorised paper had to be proved in front of the witnesses.

The notary document had a constitutive character and represented a meterial ans legal presupposition of the importance of some very significant legal matters in the life of the Adriatic coastal communes. That primarily refers to the turn over of immovable, personal and real provision of and obligation as well as establishing a dowry and wills.

Such attitude in settling matters through notary maps came to the Adriatic Medieval towns from the towns of the Mediterranean area and represents acceptance of the receptonal roman law (ius commune). In some less developed areas there were exceptions to these rules, which is quite understandable when the local specific characteristics are taken into consideration.

PRILOZI

• Dragoljub S. PETROVIĆ, Svetozar Marković kao istorijska pojava, 127-132  Download
• Zoran LAKIĆ, Zapisi o Marku Vujačiću u ratu 1941-1945, 133-138  Download
• Božidar LUKIĆ, Bajička rezolucija 1942. i događaj kojim je podstaknuta, 139-150  Download
• Radomir L. RAKOČEVIĆ, Plemenski kapetani u kapetaniji u Poljskoj u vremenu od 1878. do 1916. godine, 151-155  Download

ISTRAŽIVANJA I IZVORI

• Dušan J. MARINOVIĆ, General Blažo S. Vrbica (1881-1959) i njegov ratni dnevnik, 157-180  Download
• Živko M. ANDRIJAŠEVIĆ, Nekoliko pisama Nikole I Petrovića Njegoša, 181-192  Download
• Predrag VUKIĆ, Prilog istoriji Dobrskog sela kod Cetinja, 193-207  Download
• Savo MARKOVIĆ, Prvi izvještaj Andrije Zmajevića o Barskoj nadbiskupiji Sv. Kongregaciji za širenje vjere: godina 1671., 209-223  Download
• Snežana PEJOVIĆ, Posjeta saksonskog kralja Fridriha Avgusta Kotoru i Boki i začeci valorizacije spomeničkog i folklornog blaga u turističke svrhe, 225-244.  Download
• Saša KNEŽEVIĆ, Kratak putopis britanskog poslanika Kenedija, 245-249  Download
• Nada TOMOVIĆ, Dokument crnogorskog konzulata iz Skadra uoči velike ratne krize 1914., 251-255  Download

POLEMIKE

• Dragutin-Drago LEKOVIĆ, Svjednočanstvo grandomanije, Povodom knjige Pavla S. Radusninovića, „Putevima vremena“, knj. 11, Podgorica 1998, str. 663, 257-264  Download
• Petar T. RAKOČEVIĆ, Od zakržljalog drveća ne vidi se šuma, Reagovanje na knjigu dr Vuka Minića, Mojkovačko školstvo 1870-1995., 265-272  Download

PRIKAZI I BILJEŠKE

• Vlado STRUGAR, Vukalica Đedo Milutinović, Kazivanja iz prve linije, Kulturno-prosvjetna zajednica Podgorice, Podgorica 1996, str. 324, 273-278  Download
• Radoslav RASPOPOVIĆ, Dragoljub R. Živojinović, Italija i Crna Gora 1914-1925. Studija o izneverenom savezništvu, Službeni list Jugoslavije, Beograd 1998, str. 432, 279-285  Download
• Nikola L. GAĆEŠA, Dr Branislav Marović, Stočarstvo Crne Gore 1860-1953. Istorijski institut Crne Gore, Podgorica, 1998, str. 316, 287-290  Download
• Branislav MAROVIĆ, Vasilije J. Milić, Javne finansije u Crnoj Gori (retrospektiva i savremeno doba), Istorijski institut Crne Gore, Podgorica 1998, str. 259, 291-293  Download
• Miroslav PERIŠIĆ, Radoš Ljušić, Kneginja Ljubica, SO Gornji Milanovac, Muzej rudničko-takovskog kraja – Dečje novine, Gornji Milanovac 1998, str. 202, 295-298  Download
• Branislav MAROVIĆ, Dr Miroslav Luketić, Turizam u Budvi 1918-1941, Budva 1997, str. 323, 299-301  Download
• Saša KNEŽEVIĆ, Aleksandar Bašmakov, Preko Crne Gore u zemlju Gega, preveo i priredio Vidak Rajković, CID Podgorica, Podgorica 1996, str. 187, 303-304  Download

HRONIKA

• Izvještaj o radu istorijskog instituta Crne Gore u 1997.godini, 305-318  Download
• Željko VUJADINOVIĆ, Deseti kongres istoričara SR Jugoslavije, Beograd 15, 16 i 17. januara 1998, 319-320  Download
• Branislav KOVAČEVIĆ, Naučni skup Međunarodno priznanje Crne Gore, Nikšić, 11. i 12. maj 1998. g., 321-323  Download

IN MEMORIAM

• Dr Novica Rakočević (1927-1998) (Miomir DAŠIĆ), 325-328  Download
• Vojislav Vuleković-Boljević (1923-1998) (Branislav MAROVIĆ), 329-330  Download